Rehabilitacja po udarze mózgu - dlaczego systematyczność jest kluczowa?

Czym jest udar mózgu?

Jest neurologicznym zaburzeniem prawidłowego funkcjonowania jednej strony ciała, powstałym wskutek zmiany zakrzepowej, zatorowej, jamistej, bądź krwotocznej występującej w ośrodkowym układzie nerwowym. Obszar mózgu w jakim wystąpiły uszkodzenia determinuje, po której stronie oraz jakie objawy występują u chorego.

Jakie są rodzaje udaru mózgu?

• Udar krwotoczny - powoduje go wylewająca się krew z pękniętego naczynia krwionośnego. Krew ta niszczy utkanie mózgu. Do tego typu klasyfikuje się krwotok podpajęczynówkowy (5% przypadków) oraz krwotok śródmózgowy (10-15% przypadków).
• Udar niedokrwienny - jest skutkiem nagłego zatrzymania dopływu krwi do mózgu. Odcięcie dopływu może nastąpić wskutek zamknięcia światła naczynia tętniczego lub jedynie jego zwężenia. Ten typ udaru zdarza się znacznie częściej, bo aż w 85-90% przypadków.

Rehabilitacja - niwelowanie skutków udaru

Rehabilitacja jest nieodłącznym elementem skomplikowanego procesu leczenia pacjentów po udarze mózgu. W początkowym etapie leczenia bardzo ważne jest wprowadzenie określonych działań medycznych mających za zadanie zapewnić jak najmniejsze spustoszenie mózgu i okolicznych struktur. Kluczowe jest ustalenie rodzaju udaru oraz zapewnienie podtrzymania podstawowych czynności życiowych, takich jak oddychanie, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się udaru.

Do skuteczności rehabilitacji oraz możliwości wykorzystania neuroplastyczności mózgu konieczne są:

• jak najszybsze podjęcie się terapii, tuż po ustabilizowaniu się stanu pacjenta,
• ciągła i intensywna rehabilitacja,
• systematyczna, codzienna praca pacjenta,
• odpowiednio duża liczba powtórzeń danych ćwiczeń rehabilitacyjnych.

Jakie wyróżnia się etapy w rehabilitacji?

• okres profilaktyki funkcjonalnej (rehabilitacja szpitalna),
• okres pełnej rehabilitacji funkcjonalnej,
• okres kontrolowanej adaptacji (rehabilitacja środowiskowa).

Wczesna rehabilitacja szpitalna

W pierwszych dobach szczególnie ważne jest zadbanie o prawidłowe ułożenie chorego, które zapobiega powstaniu przykurczów mięśniowych i stawowych.

Kolejno wprowadza się ćwiczenia oddechowe, z zaznaczeniem biernej i czynnej mobilizacji przepony. Wykonuje się także oklepywanie klatki piersiowej, aby uniknąć wszelkiego rodzaju zastojów. Wraz ze stabilizującym się stanem pacjenta, dodaje się ćwiczenia bierne, mające poprawić zakres ruchów w stawie oraz w łagodny sposób pobudzić mięśnie do pracy (należy jednak uważać, ponieważ nieprawidłowo wykonywane ćwiczenia bierne w początkowym okresie mogą zwiększyć spastykę).

Następnym etapem jest stopniowe wprowadzenie ćwiczeń czynno-biernych, których celem jest wymuszenie na chorym wykonania pewnych ruchów, gdzie siła zewnętrzna jest jedynie wspomaganiem. Dzięki tego typu ćwiczeniom mięśnie ulegają wzmocnieniu oraz odpowiednio kształtują się utracone wzorce ruchowe. Gdy jest to możliwe, pacjent rozpoczyna ćwiczenia samo wspomagane, stanowiące etap przejściowy między ćwiczeniami biernymi a czynnymi - wykonując ćwiczenia chorą kończyną, wspomaga się ruchami zdrowej kończyny.

Późna rehabilitacja szpitalna i poszpitalna

Polega na wprowadzeniu ćwiczeń izometrycznych (skurcz izometryczny - przy stałej długości mięśnia, zmienia się, wzrasta jego napięcie), które w szczególny sposób zwiększają siłę osłabionych mięśni oraz ich wytrzymałość. Dodatkowo stosuje się również ćwiczenia czynne z obciążeniem w postaci ciężarka, taśmy lub oporu stawianego przez drugą osobę. Jeśli stan pacjenta na to pozwala, w wielu przypadkach zaleca się również fizjoterapię w specjalistycznym oddziale rehabilitacji neurologicznej. Jednakże głównym celem pobytu w takiej placówce jest terapia zajęciowa i nauka funkcjonowania w nowych warunkach życia codziennego.

Metody rehabilitacji

1. Terapia proprioceptywnego torowania PNF - ma na celu usamodzielnienie pacjenta poprzez wykonywanie ćwiczeń odwzorowujących codzienne czynności, w których ruchy mają charakter diagonalny i spiralny, odbywają się w więcej niż jednej płaszczyźnie. Podstawą metody PNF są złożone wzorce ruchowe, opracowane dla każdej z kończyn z osobna. Ćwiczenia mogą być wykonywane samodzielnie lub w asyście drugiej osoby.
2. Terapia usprawniania neurorozwojowego Bobathów (NDT) - opiera się na wykorzystaniu oceny stopnia dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego do wczesnego wykrywania zaburzeń ruchowych. Ćwiczenia są zgodne z naturalnym rozwojem ruchowym człowieka. Metoda ta pozwala wpłynąć na przywrócenie prawidłowego napięcia mięśni i uzyskać zróżnicowane ruchy czynne.
3. Terapia wymuszenia ruchu (ang. CIT) - celem tej metody jest skłonienie pacjenta z niedowładem połowicznym do korzystania w większym stopniu z niesprawnej kończyny, co uzyskuje się poprzez ograniczenie, czy też całkowite unieruchomienie kończyny sprawnej. Metoda ta jest rodzajem terapii behawioralnej, ma na celu pozbycie się niekorzystnego zjawiska obserwowanego po odnerwieniu kończyny, zwanego wyuczonym nieużywaniem.
4. Terapia lustrzana - polega na wywołaniu iluzji przy pomocy odpowiednio ustawionego lustra, że obie kończyny są sprawne. Większa część ćwiczeń wykonywana jest przez kończynę sprawną.
5. Trening mentalny - stosowany nie tylko w rehabilitacji; daje możliwość uaktywnienia obszarów mózgu (aktywnych podczas faktycznych ćwiczeń) poprzez jedynie wyobrażenie sobie wykonywania poszczególnych ruchów. Ogromną zaletą tej metody jest możliwość jej stosowania już od pierwszych dni po udarze.

Dlaczego tak ważne jest szybkie rozpoczęcie rehabilitacji?

• należy w odpowiedni sposób przygotować narząd ruchu do stopniowego odzyskiwania utraconych możliwości ruchowych,
• długotrwałe unieruchomienie pacjenta może mieć katastrofalny wpływ na jego zdrowie,
• stan psychoruchowy wymaga polepszenia,
• poprawienie jakości i komfortu życia chorego,
• zapobieganie utracie motywacji i stanom depresyjnym, które utrudniają lub znacząco opóźniają właściwą rehabilitację.

Czym jest afazja?

Częstym problemem, z jakim borykają się pacjenci po przebytym udarze, jest afazja, będąca częściową lub całkowitą utratą zdolności posługiwania się językiem. Jest ona spowodowana uszkodzeniem danych struktur mózgowych.

Schorzenie to uniemożliwia kontakt z osobą chorą, a jej samej komunikację z otoczeniem, poprzez trudności z doborem słów i formułowaniem logicznie poprawnych zdań. Należy mieć jednak na uwadze, że afazja może inaczej wyglądać u każdego chorego.

Poza afazją, u osoby chorej może pojawić się paraliż lub problemy związane z:

• świadomością własnych ruchów,
• obserwacją otoczenia,
• koncentracją, podejmowaniem inicjatyw i pamięci.

Można wyróżnić trzy typy afazji:

1. afazję czuciową (sensoryczną, semantyczną) - występuje problem z rozumieniem komunikatów mówionych lub pisanych.
2. afazję ruchową (motoryczną) - chory rozumie mowę i poprawnie formuje odpowiedzi w myślach, ma jednak problem z ich wyartykułowaniem.
3. afazję amnestyczną - brak zdolności nazywania przedmiotów, stanów, zjawisk (które chory jest w stanie opisać).

Jak w tym przypadku wygląda rehabilitacja?

Podczas wykonywania ćwiczeń z logopedą ważna jest interaktywność, dzięki czemu pacjent korzysta ze wzroku, słuchu oraz dotyku, tym samym pobudzając różne obszary mózgu. Zadania wymagają od chorego chęci nauki, zrozumienia i zapamiętywania, co może przekładać się na zauważalne efekty terapii.

Wpływ telerehabilitacji na powrót do sprawności

Zalety rehabilitacji online i rozwiązań telemedycznych:

• rozmowa ze specjalistą w czasie rzeczywistym oraz natychmiastowa informacja zwrotna,
• ułatwia kontakt ze specjalistą, dla osób niemieszkających w wielkich miastach,
• dodatkowe zadania domowe zwiększające efektywność terapii,
• brak skierowań i kolejek,
• brak uciążliwego transportu, pacjent wykonuje ćwiczenia w domu,
• możliwość wyboru intensywności zestawu ćwiczeń,
• możliwość wykonywania ćwiczeń o dowolnej porze, a także o dowolnym czasie trwania,
• zwiększenie motywacji pacjenta do dalszych ćwiczeń.

Technologia rehabilitacji online pozwala na nielimitowany dostęp chorego do jednej z form terapii (nie ma ograniczeń czasowych, geograficznych, czasami nawet finansowych). Może ona znacznie poprawić i przyspieszyć powrót do zdrowia, jednak samo jej istnienie nie zdziała cudów - potrzebna jest systematyczna i ciężka praca pacjenta.

Ważnym czynnikiem jest edukacja rodziny, która w sposób racjonalny musi zapewnić choremu odpowiednie warunki do prawidłowego leczenia. Często wsparcie ze strony najbliższych oraz pomoc w wykonywaniu ćwiczeń, mogą przyczynić się do lepszych efektów, a przede wszystkim do tego, że pacjent nie straci motywacji w walce o swoje zdrowie.