Gorączka - czym jest, jak ją mierzyć oraz dawkować leki

Czym jest gorączka?

Gorączka jest naszą naturalną reakcją obronną przed czynnikami wywołującymi stany zapalne. Najczęściej pojawia się na skutek wtargnięcia do organizmu wirusów, bakterii, grzybów, ciał obcych lub alergenów - są to tzw. pirogeny zewnętrzne. Po kontakcie z nimi, komórki układu odpornościowego, rozpoczynają produkcję własnych substancji wywołujących gorączkę. Tak powstałe pirogeny wewnętrzne, oddziałują na ośrodek termoregulacyjny, znajdujący się w podwzgórzu i przestawiają biologiczny wzorzec temperatury ciała (tzw. set point) na wyższy poziom. Wówczas, nasz organizm, zaczyna intensywnie dostosowywać się do utrzymania nowej, wyższej temperatury np. poprzez drżenie mięśni - tzw. dreszcze.

Od ilu stopni jest gorączka?

Powszechnie przyjmuje się, że prawidłowa temperatura ciała ludzkiego wynosi 36,6 °C. Natomiast, nie jest to do końca prawdą. Wynik, który uzyskamy zależy przede wszystkim od miejsca pomiaru, a także dokładności zastosowanego termometru. Ponadto, temperatura naszego ciała ulega naturalnym dobowym wahaniom – zwiększeniu w godzinach popołudniowych (16:00–18:00) i zmniejszeniu około 6:00 rano. Występuje również zależność od aktywności – płacz, złość i wysiłek fizyczny mogą być przyczyną jej podwyższenia. Wyższą temperaturę obserwuje się również u osób stosujących dietę wysokobiałkową oraz w czasie owulacji u kobiet miesiączkujących. U zdrowych osób przedziały prawidłowej temperatury wynoszą:

• dzieci:
  • odbyt: 36,6–38,0 °C
  • błona bębenkowa: 35,6–37,7 °C
  • dół pachowy: 35,6–37,2 °C
  • czoło: 35,6–37,9 °C
• dorośli:
  • odbyt: 34,4–37,8 °C
  • błona bębenkowa: 35,4–37,8 °C
  • dół pachowy: 35,5–37,0 °C
  • jama ustna: 33,2–38,2 °C

Alarmować powinna nas temperatura przekraczająca 38,0-38,5 °C - wówczas mówimy o gorączce. Natomiast, zakres temperatur 37,0-38,0 °C to stan podgorączkowy.

Jak mierzyć temperaturę?

Obecnie na rynku dostępnych jest wiele rodzajów termometrów, m.in.: elektroniczne, na podczerwień, alkoholowe, a w niektórych domach także rtęciowe. Możemy również mierzyć temperaturę w różnych okolicach ciała.

Zatem, jaki termometr wybrać i gdzie mierzyć temperaturę? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ każda z metod pomiaru ma swoje plusy i minusy. Najważniejsze jest to, by używać tego samego termometru i miejsca pomiaru przez cały czas trwania choroby, ponieważ tylko w taki sposób możemy wykluczyć różnice wynikające ze specyfiki urządzenia oraz nieco odmienną temperaturę w innej lokalizacji.

Miejsce pomiaru temperatury zależne jest od wieku dziecka.

*dół pachowy - uznawany jest za najmniej dokładny punkt pomiaru

Kiedy "zbijać" gorączkę?

Podwyższona temperatura ciała jest naturalnym mechanizmem obronnym organizmu. Dlatego też, temperatury poniżej 38,0 °C (niektóre źródła mówią o 38,5-39,0 °C) nie powinniśmy obniżać. Należy pamiętać, że tutaj kluczowe znaczenie ma dobra tolerancja gorączki. Jeśli czujemy się stosunkowo dobrze lub gdy gorączka dotyczy naszego dziecka - jego zachowanie nie budzi naszego niepokoju, pociecha chętnie się bawi, ma dobry apetyt i dużo pije, możemy wstrzymać się z podawaniem leków przeciwgorączkowych. Jednak, jeśli źle znosimy gorączkę, np. bardzo boli nas głowa, to można przyjąć lek przeciwgorączkowy wcześniej. Podobnie odnosimy się w stosunku do dzieci, czyli przede wszystkim obserwujemy ich zachowanie. Jeżeli dziecko odczuwa ból, jest marudne, odmawia jedzenia, picia lub zaczynają pojawiać się dodatkowe objawy wskazujące na infekcję (np. wymioty, biegunka, kaszel), nie ma co czekać, należy podać lek przeciwgorączkowy.

Leki przeciwgorączkowe i ich dawkowanie

Paracetamol – jest to lek przeciwbólowy oraz przeciwgorączkowy, nie ma jednak działania przeciwzapalnego.

• Można go stosować od pierwszych dni życia dziecka.
• Dzieciom należy podawać 10-15 mg/kg masy ciała co 4-6 godzin.
• Dorośli mogą przyjmować 1-2 tabl. (500-1000 mg) co 4–6 godzin. Nie należy przekraczać dawki 4 g/dobę (8 tabletek) lub, jeżeli stosujemy lek dłużej niż 2–3 dni, dawki 2,5 g (5 tabletek).
• Uwaga! Paracetamol wchodzi w skład wielu leków złożonych, dlatego należy sprawdzić ich skład, by nie przedawkować.

Ibuprofen – jest to lek przeciwbólowy, przeciwgorączkowy oraz przeciwzapalny.

• Można go stosować po 3 miesiącu życia dziecka.
• O ile nie ma przeciwwskazań, powinien być lekiem pierwszego rzutu ze względu na działanie przeciwzapalne.
• Dzieciom należy podawać 5-10 mg/kg masy ciała co 6-8 godzin.
• Dorośli mogą przyjmować 1 tabletkę, czyli 200 mg (dostępne są też tabletki „forte” zawierające 400 mg leku) co 6-8 godzin. Maksymalna dawka dobowa wynosi 1,2 g (6 tabl. po 200 mg lub 3 tabl. po 400 mg).
• Uwaga! Nie należy podawać tego leku w ospie wietrznej (zwiększa ryzyko nadkażeń bakteryjnych) oraz w chorobie wrzodowej (zwiększa ryzyko krwawienia).

Na stronie mamaginekolog.pl znajduje się bardzo dobry kalkulator syropów przeciwgorączkowych (autorstwa lek. Alicji Jaczewskiej i lek. Jakuba Wójcickiego).

Inne leki przeciwgorączkowe:

Naproxen

• Nie zaleca się stosowania u dzieci przed 16. rż. ze wskazań innych niż młodzieńcze RZS.
• Dorośli mogą zażyć 1 tabletkę, tj. 250–500 mg, następnie w razie potrzeby kolejną tabletkę co 6–8 godzin. Maksymalna dawka dobowa wynosi 1250 mg (5 tabletek po 250 mg).
• Uwaga! W trakcie leczenia nie należy spożywać alkoholu. Ostrożnie stosować u pacjentów w podeszłym wieku.

Aspiryna = kwas acetylosalicylowy

• Uwaga! Aspiryny nie należy stosować u dzieci w wieku <12 lat ze względu na ryzyko wystąpienia tzw. zespołu Reye’a.
• Dorośli mogą stosować 1-2 tabl, tj. 300–600 mg co 4 h (dostępne są też substancje „max” zawierające 500 mg leku). Maksymalna dawka dobowa wynosi 3 g (10 tabl. po 300 mg).

Metamizol (pyralgina)

• Uwaga! U dzieci <15 rż. może być stosowana wyłącznie w ciężkiej, zagrażającej życiu gorączce, kiedy inne leki przeciwgorączkowe są nieskuteczne lub przeciwwskazane.
• Dorośli mogą stosować 1-2 tabletki (500-1000 mg). Maksymalna dawka dobowa to 6 tabletek (3000 mg metamizolu). Nie należy stosować leku dłużej niż 3-5 dni bez konsultacji z lekarzem ani u pacjentów w podeszłym wieku lub osób z zaburzeniami czynności wątroby i nerek.

Jak stosować leki przeciwgorączkowe?

1. Nie należy korzystać z preparatów zawierających łączone substancje, np. paracetamol i ibuprofen w jednym syropie czy tabletce. Jest to szczególnie ważne podczas skłonności do wymiotów.
2. Jeśli osoba gorączka zwymiotuje podany lek przeciwgorączkowy (np. ibuprofen), nie należy podawać jej ponownie tego samego leku, ponieważ nie jesteśmy w stanie oszacować ile leku pozostało w żołądku i uległo wchłonięciu. Wówczas zaleca się włączenie drugiego leku przeciwgorączkowego (np. paracetamolu).
3. Jeśli osoba gorączkująca często wymiotuje lub ma problemy z połykaniem, należy rozważyć podanie leku przeciwgorączkowego w postaci czopków.
4. Wskazane wyżej odstępy czasowe dotyczą kolejnych dawek tego samego leku i należy ich ściśle przestrzegać. Warto zanotować wówczas zmierzoną temperaturę oraz godzinę, nazwę i dawkę podawanego leku.
5. Jeśli gorączka stale się utrzymuje warto zdecydować się na jeden lek i podawać go regularnie, aby utrzymać ciągłość jego działania (np. paracetamol co 4 godziny lub ibuprofen co 8 godzin).
6. Jeśli jeden lek nie wystarcza i gorączka narasta przed podaniem kolejnej dawki tego samego leku – w przerwie między kolejnymi dawkami leku podstawowego (np. ibuprofenu) można podać drugi lek (np. paracetamol). Należy tutaj pamiętać o zachowaniu właściwego odstępu między kolejnymi dawkami tego samego leku.

Domowe sposoby walki z gorączką

• duża ilość płynów do picia - podczas gorączki tracimy duże ilości wody, dlatego należy pić odpowiednie do wieku i masy ciała ilości płynów, najlepiej niegazowanej wody mineralnej. Przy gorączce u niemowlaka należy go często przystawiać do piersi, aby zaspokoił pragnienie. Warto też zadbać o odpowiednie nawilżenie pomieszczenia.
• zimne okłady - można kłaść na czoło i kark, co przyniesie ulgę rozpalonej osobie, a także na pachwiny oraz pod prawym łukiem żebrowym, ponieważ w tych miejscach jest duży przepływ krwi i organizm szybciej się schłodzi.
• chłodna kąpiel- temperatura wody powinna być tylko o 1-2 stopnie niższa niż temperatura ciała.
• sok z malin i napary z ziół, takich jak: lipa, jeżyna, czarny bez, a także liście maliny mają właściwości napotne. Warto podawać je przed snem, a w przypadku mocnego spocenia - koniecznie zmienić piżamę.

Należy pamiętać, że domowe metody walki z gorączką nie zastąpią leku przeciwgorączkowego i jego podanie może być konieczne przy złej tolerancji gorączki.

Kiedy zgłosić się do lekarza?

• występuje brak obniżenia się temperatury, mimo podania w odpowiedniej dawce 2 rodzajów leków przeciwgorączkowych (np. paracetamolu i ibuprofenu),
• dziecko ma poniżej 12 miesiąca życia,
• gorączka utrzymuje się przynajmniej od 3 dni, reaguje na leki, ale powraca,
• pojawiły się wymioty lub biegunka,szczególnie u małego dziecka,
• zmienił się sposób oddychania, widoczna jest duszność, sinica,
• pojawił się szczekający kaszel lub świszczący oddech,
• wystąpiła wysypka,
• znacznie zmniejszyła się ilość oddawanego moczu, lub występuje krwiomocz, ból lub pieczenie przy jego oddawaniu,
• gorączce towarzyszy silny ból głowy,
• pojawiły się drgawki (nie mylić z dreszczami gorączkowymi),
• jeśli nastąpiła znaczna, niepokojąca nas zmiana w zachowaniu dziecka, np. znaczne pobudzenie,
• jeśli dziecko nie chce pić, jest apatyczne, ciągle śpi.