Cukrzyca typu 1 - przyczyny, objawy i leczenie

Cukrzyca ze względu na ciągły wzrost zachorowalności zaliczana jest do chorób cywilizacyjnych. W uproszczeniu, wyróżniamy dwa podstawowe jej typy: cukrzycę typu 1 (insulinozależną) oraz cukrzycę typu 2 (insulinoniezależną). Cukrzyca typu 1 stanowi ok. 10% wszystkich typów. Dotyczy głównie dzieci oraz młodych dorosłych (<30. roku życia). Jednak u 10–15% może pojawić w starszym wieku. Początek zachorowania zwykle przypada między 10., a 14. rokiem życia. Z badań przeprowadzonych w USA wynika, że cukrzyca typu 1, mimo prawidłowego leczenia, powoduje obniżenie oczekiwanego trwania życia o 3,6 roku. Szkockie wyniki są jeszcze drastyczniejsze i wskazują na skrócenie oczekiwanego trwania życia aż o 11–13 lat.

Przyczyny

Cukrzyca typu 1 jest chorobą autoimmunologiczną, w której dochodzi do zjawiska autoagresji, czyli niszczenia własnych komórek. Autoprzeciwciała produkowane przez system odpornościowy powodują prawie całkowite zniszczenie komórek β trzustki, odpowiedzialnych za produkcję insuliny. Na skutek tego dochodzi do bezwzględnego jej braku.

Mimo, że przyczyna powstawania tych przeciwciał nie została jeszcze wyjaśniona, udowodniono istotną rolę uwarunkowań genetycznych. Badania DNA wykazały, że dziedziczenie skłonności do zachorowania na cukrzycę typu 1 zależy od wielu różnych genów, głównie związanych z tzw. systemem HLA. Uważa się również, że pewną rolę w inicjowaniu autoimmunizacji mogą odgrywać zakażenia niektórymi wirusami, które u osoby genetycznie predysponowanej zapoczątkowują zmiany na poziomie komórkowym prowadzące do powstania choroby.

Dziedziczenie

Cukrzyca typu 1 nie jest chorobą dziedziczną, jednak ryzyko zachorowania u osób rodzinnie obciążonych występowaniem cukrzycy jest znacznie większe niż w populacji. Ryzyko rozwoju cukrzycy typu 1 u rodzeństwa osoby chorej wynosi 6%, a u bliźniaka jednojajowego 36%. Jest to bezpośrednio związane z dziedziczeniem predyspozycji genetycznej do chorób z autoagresji, do których obok choroby Hashimoto oraz choroby Gravesa i Basedowa, należy cukrzyca typu 1. Oznacza to także, że chory na cukrzycę typu 1 ma większe ryzyko zachorowania na inne choroby autoimmunologiczne, jak i osoby z innymi chorobami o charakterze autoimmunologicznym cechują się większą predyspozycją do cukrzycy typu 1.

Na obecną chwilę, nie istnieją metody leczenia, które są w stanie zapobiec wystąpieniu cukrzycy typu 1.

Objawy

Zwykle objawy cukrzycy typu 1 rozwijają się w ciągu 4-12 tygodni od momentu autoimmunizacji. Pierwsze objawy w porównaniu do cukrzycy typu 2, występują nagle i niekiedy może być to nawet kwasica ze śpiączką ketonową. Zaniepokoić powinny:

• wzmożone pragnienie (wypijanie od kilku do kilkunastu litrów płynów na dobę),
• wielomocz (oddawanie ponad 2500 ml moczu na dobę),
• spadek masy ciała,
• senność,
• osłabienie,
• obniżenie odpornosci i skłonność do infekcji,
• występowanie cech odwodnienia, widocznych zwłaszcza w obrębie błony śluzowej jamy ustnej i gardła, które są przeważnie silnie przekrwione i często pokryte włóknikowym nalotem,
• stan zapalny narządów płciowych zewnętrznych (sromu lub żołędzi i napletka).

Rozpoznanie

Brak produkcji insuliny przez trzustkę doprowadza do znacznego zwiększenia stężenia glukozy we krwi. Może dojść również do pojawienia się glukozy oraz ciał ketonowych w moczu oraz innych zaburzeń metabolicznych. Podstawą rozpoznania cukrzycy jest zwiększone stężenie glukozy we krwi. Poczytaj więcej o rozpoznaniu cukrzycy.

Leczenie

Jedynym sposobem leczenia cukrzycy typu 1 jest insulinoterapia, której musi towarzyszyć systematyczne stosowanie odpowiedniej diety cukrzycowej.

• Chory ze świeżo rozpoznaną cukrzycą typu 1 wymaga włączenia leczenia w warunkach szpitalnych. Początkowo podaje się insulinę w ciągłym wlewie dożylnym z zastosowaniem pompy zewnętrznej do podawania leków. Zazwyczaj konieczne jest również uzupełnienie płynów i elektrolitów. W tym celu stosuje się kroplówki z fizjologicznym roztworem NaCl z dodatkiem potasu.
• Po osiągnięciu prawidłowej glikemii zaczyna się podawać insulinę podskórnie. Zazwyczaj stosuje się 4 podskórne wstrzyknięcia insuliny na dobę (niekiedy więcej).
• Podawanie insuliny możliwe jest również za pomocą osobistej pompy insulinowej.
• W celu utrzymania prawidłowego stężenia glukozy we krwi chory musi prowadzić samokontrolę, czyli samodzielnie mierzyć stężenie glukozy we krwi za pomocą glukometru. Poczytaj więcej na temat rodzajów glukometrów i zastosowania.
• Diabetycy muszą stosować kilka rodzajów insulin. Ze względu na porę podawania wyróżniamy insulinę bazalną oraz insulinę stosowaną przed posiłkiem. Natomiast uwzględniając szybkość i czas działania, insuliny możemy podzielić na: analogi szybko działające, insuliny krótko działające, insuliny o pośrednim czasie działania, analogi długo działające oraz mieszanki insulinowe, czyli preparaty złożone z insuliny szybko działającej i insuliny o przedłużonym czasie działania lub insuliny krótko działającej i o przedłużonym czasie działania.

• U zdrowej osoby trzustka cały czas wydziela do krwi małe ilości insuliny i jest to tzw. wydzielanie podstawowe. W celu uzyskania podobnego efektu stosuje się insulinę bazalną i jest to insulina ludzka o pośrednim czasie działania albo analog długo działający. Insulinę tę należy wstrzykiwać wieczorem między 21.30 a 23.00. Niekiedy zaleca się podawanie dodatkowego wstrzyknięcia przed śniadaniem (oprócz insuliny przedposiłkowej).

  Analogi długo działające utrzymują się we krwi do 24 godzin i nie wykazują szczytu, dlatego w przypadku ich stosowania występuje niewielkie ryzyko hipoglikemii.

• Insulina ludzka o pośrednim czasie działania działa 16–18 godzin, co może niestety czasem powodować poranne duże stężenie glukozy we krwi, czyli tzw. zjawisko brzasku. Ponadto szczyt działania tej insuliny następuje po 6-10 godzinach od wstrzyknięcia, co może powodować hipoglikemię w godzinach nocnych, od 24.00 do 3.30.

• Insulina podawana przed posiłkami ma odtworzyć wydzielanie insuliny przez trzustkę w związku ze spożytym posiłkiem. Przed posiłkami należy stosować krótko działającą insulinę ludzką lub analog szybko działający.

  Analogi insulinowe szybko działające działają do 3 lub do 5 godzin, zależnie od stosowanego preparatu.

• Insulinę ludzką krótko działającą stosuje się raczej u osób z ustabilizowanym trybem życia, a wstrzyknięcie wykonuje się pół godziny przed głównymi posiłkami: śniadaniem, obiadem i kolacją. Insulina ta działa do 6-8 godzin, dlatego oprócz głównych posiłków należy też spożywać przekąski: drugie śniadanie, podwieczorek i czasem też drugą kolację.

Dieta

Dieta w cukrzycy typu 1 oparta jest na wymiennikach węglowodanowych. 10 g węglowodanów przyswajalnych to 1 WW, czyli 1 wymiennik węglowodanowy.

Każdy chory musi dokładnie obliczać ilość węglowodanów w spożywanych w poszczególnych posiłkach. Jest to niezbędne do precyzyjnego dawkowania insuliny. Liczenie węglowodanów ułatwiają tabele dostępne w księgarniach oraz Internecie. Istnieją również specjalne programy komputerowe i aplikacje ułatwiające liczenie wymienników węglowodanowych. Można też zakupić wagę spożywczą, która, oprócz podstawowej funkcji ważenia produktów, pokazuje ilość zawartych w danym produkcie węglowodanów, białek i tłuszczów oraz liczbę kalorii.

Chory korzystający z osobistej pompy insulinowej oprócz liczenia ilości węglowodanów powinien również liczyć wymienniki białkowo-tłuszczowe.